Alternatibo na Ngayan nan Sinultihan nan Surigao: Sinurigao

Ni: FTAP

Disdi pa nadon, an tawag nan mga kilaya na mansusukit nan mga sulti sa kalibotan, nan lainlain na tapok nan linguists, tagngayanan an sinultihan nan mga Surigaonon nan Syudad nan Surigao, Probinsya nan Surigao del Norte, sanan Surigao del Sur na SURIGAONON.

Uno may taggikanan nan ila pagngayan nan Surigaonon sa sinultihan nan mga Surigaonon?

Kasagaran ila napangutanan na mga tal nutubag kuno na Surigaonon an ila sinultihan pero wayay ditalye kabahin sa ini na panhunahuna. Ditalye parehas nan kahamokon nan mga Surigaonon na naglaung na an ila sinultihan Surigaonon, hampan kun jaon man, uno na mga edara an naglakip sa ila pagsukit an naglaung na Surigaonon gajud an ngayan nan ato sinultihan.

Di tanan sa mga naglaung na Surigaonon an sinultihan nagtuon nan Linggwistika, paghigugma an tagbasihan sa ila pagngayan nan sinultihan. Uno may problema nan ini na panhitabu? WAYA, kuyang lamang nan layum na pagpasabut.

Uno may marajaw?

Mas marajaw gajud na may paghigugma sanan kahibayo kabahin sa tunanan na Linggwistika dakan kinasingkasing hampan may pagsukit an an pagngayan nan sinultihan nan mga Surigaonon dakan mas mahinungdanon an pagngayan sa sinultihan.

Uno may angay na ingayan sa sinultihan nan Syudad nan Surigao o Probinsya nan Surigao del Norte? SINURIGAO.

An -non sa Surigaonon taggamit nan mga manultihay o manuyatay dakan ngayanan an mga tapok nan mga tawo, butang/himuonon, kaagi o panhitabo.

Mga Pananglitan:

A.Tapok nan Tawo

1. Butuaonon

2. Bolanon

3. Alegrianon

4. Gigaquitnon

5. Barangayanon

6. Batanon

7. Layakinon

8. Asawhonon

9. Banhonon

10. Sagdahonon

B. Tapok nan Butang/Himuonon

1. Lutuonon

2. Labhonon

3. Kanonon

4. Kadtuonon

5. Sugbahonon

C. Tapok nan Kaagi o Panhitabo

1. Sunogonon

2. Bagjohonon

3. Linogonon

4. Girahonon

5. Bahaonon

An -in- sa S<in>urigao, na tagtawag na Pandugang sa Tunga nan sulti, taggamit nan pipila ka mga manuyatay o manultihay sa pagngayan nan mga pamaagi dugang an +an sa ulahian sanan pagngayan nan mga sinultihan na way +an sa ulahian.

Mga Pananglitan:

1. S<in>ulti<h>an

2. S<in>uyat+an

3. S<in>ajaw+an

4. S<in>umbag+an

5. S<in>inggit+an

6. H<in>gakit

7. M<in>ainit

8. H<in>abonga+non

9. K<in>abalian

10 B<in>utuan

Ini an mubo na pagpasabut kon uno Sinurigao hampan dili kon Surigaonon an angay ingayan sa sinultihan nan mga Surigaonon.

Sinultihan na Sinurigao nan mga tawo na Surigaonon nan mga lugar sa Syudad sanan Probinsya nan Surigao del Norte sanan Sur.

Pero ini sija na sinuyat giya ra gikan sa mga nutuo sa pipila na nugamit nan "Sinurigao". Nahibayu kami na an kahamokan sa mga Surigaonon sanan mga dayo mu gamit nan "Surigaonon" sa pagngayan nan ato sinultihan, ugsa an amo pagtahud dila magpabilin ra gihapon kay kita tanan mga Surigaonon o katawhan may katungod na magpagawas nan ato tagtuohan gamit an ato sinuyatan.

Ini sija paggawas ra nan nahibawan nan manunuyat nan ini na blog, dili dajon angay tuohan pero puydi tunan. Dili sad ini pagpamugos kay dili magaptan nan bisan sino na manunuyat an pagtuo nan kada tigbasahay.

Unta di nijo ikasuko sa manunuyat ini na sinuyat.

Salamat sa pagbasa.

Isa. Gukod Sa Alimpatakan, Hunahuna, Damgo

Gakos Nan Baro

Bislaw, Bintana, Baro na may mga buyak... bagan (itom, lunhaw, puya, puti), (grang... graaaaaang... kuk... grrrrrrrrr...), kahoy na puya sanan dayag an ako tagtindugan... Mga imahe na masinkabalik sa ako alimpatakan, hunahuna, damgo hangtod kuman. Taggukod ako sa ako mga kaagi na waya ako kahibayu kun tinuod ba sila.

Taggakus ako sa tawo na nagsukbot nan adto na baro, amo na adto an ulahi na bahin sa imahe nan ija baro. Sa pantalan na kami ini dapit naghuya—1991. 

Una Na Disgrasya

Nan waya pa kami sa may pantalan naghuya, “Oyngk... oyngk... oyngk...”, dayan, may green na gate sa tuo, puya na gate sa waya, gamay na dayan sa tunga kon hai kami nanuyod, nisuot sa bayay na brown, lahus pasingud sa tulay latay kadali lihis dajun pa tuo gamay... an baboy na arang ka saba, nalibang sa lapok kon hai ako natabug.

An Pagataki nan NPA sa PNP-Alegria, Surigao del Norte

Ni: FTAParedes

Hulyo 10, 2014, amo ini an adlaw nan pagataki nan mga NPA sa estasyon nan PNP Alegria. Nan Mayo 2014, nagplanu na daan an mga lideres nan SSG Alegria National High School na ipasundayag an 2014 General Acquaintance Party pagka Hulyo 11. Andam na an tanan mga kinanghanlanon, tarpaulin na tresmil kapin, mga buyak sanan taringtaring para sa intablado, sanan programa para sa mga imbitaronon. An tanan estodyante nagplanu na kon unoy ila iandam na mga pagkaon para sa pasundayag, mga sajaw sanan kanta nan kada seksyon dakan malingaw an tanan.

Petsa 10 nan buntag, naka pliti na an mga baji nan ila mga sukbotonon. Nu singgit an ako estodyante, “Sir Titot! Hapit kaw sa amo klasehanan silom dakan adto ta maniudto.” Nu tubag isad ako, “Na hala, salamat karajaw!” Pagka-alasdos, nu byahi na ako pasingud nan SDN-DEPED Division Office sa syudad nan Surigao dakan maghatag nan imbitasyon kan SDS Fetalvero. Adiser ako naka sakay nan batselor, natingaya ako kay arang man kahilum nan kadayanan pero waya karajaw nako tagbutang sa buot kay kasilaung ko tinghapsay ra gajud na panahon. Nu sakay nako pagka-alasdos-jis nan palis. Pagka-alastres naka abut ako sa Surigao City Bus Terminal hampan nu sakay nasad ako nan multicab pasingud sa sentro. Pagka-alastres-singko naka abut ako sa opisina hampan nu kadtu dajon ako sa opisina ni ma’am Fetalvero.

Igo rako naka ingkud sa sija, nagtawag an amo principal kan Ma’am Fetalvero, nagpahibayu, “Ma’am, tagataki an PNP-Alegria nan mga NPA.” Nu tubag sad si ma’am, “Ipasiradu an gate nan eskoylahan, Jun, wayay mu gawas!” Hampan, nagtawag si misis ko, naghaja, “Da, an bata, natrap sila sa ila eskoylahan! Di kami katabuk da, kay naggira sa kadayanan mismo nan Alegria PNP Station. An bata da! An bata!” Nalisang isad ako, hampan naghaja, “Tawagi si Alvin! Langa paningkamutan na makadtu an bata! Hampan ipasigurado na luwas sila!”

Kahamok na dajon mga text, “tuyo samaran sa PNP!”, “tagbumbahan an estasyon nan PNP-Alegria!”, “arang kakusog an pagbuto nan bomba!”, “naka away pa si PNP Dagsa, naka pabuto sija nan ija 45, pero samaran sija sa uyo sanan bukton.”, “Duha patay sa NPA pagabut sa Kitcharao Caltex kay tagrakrakan sila nan PNP Kitcharao.”, “Tagbijaan nan NPA an ila truck na tagsakjan hampan nan jagan sila pasingud sa Kanaway”, “Upat ka PNP an nadakpan nan mga NPA, tagdaya sa kabukiran.”

Mga alas-singko, di pa maagihan an Brgy. Magpayang kay may nagatang pa na mga NPA sa dayan. Nu abut nan unom ka kilometro an linya nan mga sakjanan tungod sa panhitabo. Mga alas-syete, nagtext na si misis na luwas ra sila Ranzi, an amo anak. Mga alas-utso na nu balik an byahe pasingud nan Butuan kay waya nay NPA na nagatang sa kadayanan hampan an gira jadto na sa kabukiran nan Kitcharao.

Pagabut nako sa Alegria, mga alas-unsi nan duyom, nagisturya kami ni Ranzi, nu laung sija “nagduwa rako nan takyang sa ilayom nan bayay nan amo principal, da, samtang naggira. May ila man taguanan.”

Sinurigao Linguistics Manual

You can buy a hardcopy at the
following stores:

1 Andres Marketing, Luneta Arcade, Surigao City

2 Ckat Pharmacy, K3 Center Point, Surigao City

3 TT and Company, Surigao City

4 Palma Store, 2nd Flr, Surigao City

5 TT and Company, Tandag City

or you can buy online, pay thru:
(Please Inquire First at 09096804546)

Acct. Name: Francis Tom A. Paredes

Bank of Philippine Islands
SA: 9389 0676 17

Development Bank of the Philippines
SA: 085008556L500

East West Bank
SA: 008-3900005-0

After paying at the chosen bank, please email the scanned payment slip at anhsfrancis@yahoo.com.ph